مفهوم و چشم انداز

ملتقا با اعتقاد راسخ به مسئولیت اجتماعی و سیاسی نهادهای فرهنگی در شکل گیری فرآیندهای اجتماعی و در اوج مهاجرت بسیاری از پناهجویان در سال ۲۰۱۵ به آلمان شکل گرفت. دقیقا زمانی‌که بحث های گسترده‌ای حول محور مهاجرت، تبعید و آوارگی صدها هزار نفر در حال شکل‌گرفتن بود. نقطه‌ی آغازین و هدف پروژه این بود که نقش مهم و مثبتی در شکل‌گیری ترکیب جدیدی از شهر برلین و از بین بردن پیشداوری‌‌ها و تصویر غالبا منفی‌ از مهاجرت به وجود بیاورد. ملتقا سعی بر به‌وجود آوردن فضایی می‌کند که در آن موزه‌ها به مکان‌هایی برای برقراری ارتباط، ارتقای مشارکت فرهنگی و نقطه شروعی برای ایجاد تغییر و تنوع در ساختار موزه ها بشود. این پروژه خصوصا برای به وجود آوردن فضایی برای جوامع و گروه‌های تحت تبعیض و حمایت از تبادل و تغییر دیدگاه های مختلف به وجود آمده است. هدف دیگر این پروژه علاوه بر این،مهیا کردن فضایی برای تبادل تجربیات متنوع فرهنگی و تاریخی و ایجاد پل های فرهنگی است.

موزه هنرهای اسلامی در دسامبر 2015 این پروژه را با همکاری سه موزه دیگر آغاز کرد. با همکاری بخش “آموزش، اطلاع رسانی و خدمات بازدیدکنندگان” موزه های دولتی شهر برلین و همچنین بخش “آموزش و اطلاع رسانی” موزه تاریخی آلمان، یک برنامه آموزشی برای راهنمایان آینده شکل گرفت که  بر اساس آن راهنماها به موضوعات مختلف موزه ها و روش‌‌‌شناسی به کار برده شده در آن‌ها می پرداختند. در پروژه‌ی ملتقا، افرادی با تجربه مهاجرت و پناهجویی از سوریه و عراق، و بعدها (در سال 2020) از افغانستان و ایران، به عنوان راهنمای موزه آموزش دیدند تا بتوانند تورهای تعاملی موزه را برای سایر اعضای دیاسپورا به زبان‌مادری خود برگزار کنند. در مجموع حدود 30 راهنما به عنوان بخشی از ملتقا برلین آموزش دیدند که 16 نفر از آنها در حال حاضر در این پروژه فعال هستند.
“ملتقا” باید به عنوان فرصتی برای تقویت و رشد ساختارهای جدید، و درک و پذیرش افراد در یک جامعه‌ی غیر همگون و متنوع دیده شود.

موزه‌ها به مثابه فضایی برای گفتگوی بینافرهنگی

تلاش این پروژه این است که با به رسمیت شناختن میراث فرهنگی، دانش و پیشینه زبانی افراد و با بازپس‌گیری عاملیت‌ و تغییر روایت‌های غالب توسط جوامع دیاسپورا، فضایی برای به وجود آمدن دیدگاه‌های متفاوت ایجاد کند و از صدای افراد دارای تجربه مهاجرت/پناهندگی در زمینه فرهنگی حمایت کند.  علاوه بر این، ملتقا قصد به ایجاد همکاری های سازنده و قابل اعتماد با مؤسسات فرهنگی دیگر در عین ایجاد تغییر و تنوع در آن‌ها را نیز دارد: تنوعی هم در بازدیدکنندگان و هم در کارکنان موزه.

پروژه ملتقا سعی می‌کند که با مخاطب قرار دادن بازدیدکنندگان به زبانی صریح و قابل دسترسی، امکان مشارکت فرهنگی را برای افراد با پیشینه های مختلف فرهنگی و دانشگاهی و یا افراد در سنین مختلف فراهم کند. برخورد در موزه ها شرکت کنندگان را قادر می سازد تا نقاط تلاقی اجتماعی و فرهنگی را ببینند و همچنین آنها را تشویق به مشارکت فعال در زندگی اجتماعی و فرهنگ عمومی می کنند.از طریق مواجه به وجود آمده در موزه ها، افراد به پیدا کردن نقاط مشترک اجتماعی و فرهنگی و شرکت فعالانه در حوزه‌های اجتماعی و فرهنگی تشویق می‌شوند.

با دسترسی به رویدادهای مختلف فرهنگی مانند کارگاه‌ها، سخنرانی‌ها یا تورهای ویژه، فرصت گفت‌و گوی برای افرادی که تازه به برلین مهاجرت‌کرده اند و یا افراد دیگر ایجاد می‌شود. علاوه بر این فرصتی برای همکاری و  به اشتراک گذاشتن  ایده‌های هنری خود در بین  افرادی با سوابق‌ زیستی بسیار متنوع به وجود می آید.به این ترتیب، از همان ابتدا، چشم‌اندازی از آینده ایجاد می شود که در آن فعالیت‌های فرهنگی و تاریخی به عنوان عناصری مولد اوقات فراغت و غنی‌سازی زندگی روزمره هستند.

تنوع در دل تنوع

به منظور مقابله با روایت‌های هژمونیک و اکثرا یک‌شکل در مورد هنر و تاریخ و به منظور دستیابی به گروه های جدیدی از بازدیدکنندگان در جامعه ای دائماً در حال تغییر، نهادهای فرهنگی باید از درون خود شروع کنند.ما باید وضعیت را همانطور که هست ببینیم و برای همین باید به ساختارها و مکانیسم های نهادینه شده‌ی تبعیض و سرکوب در این نهاد‌ها نگاهی بیندازیم. هدف ملتقا تغییر ساختارهای موجود و همچنین الگوهای فکری است. به این ترتیب ملتقا به شکل گرفتن روایت‌های مختلف کمک می‌کند. روایت‌هایی که که از زوایای مختلف دیده می شوند. تورهای مختلف به زبان‌های عربی، فارسی و دری، حداقل کمکی به دسترسی‌پذیر ساختن فضاهای فرهنگی می‌کند. این تورها علاوه بر نکات‌ذکر شده، بر این موضوع تاکید دارند که جامعه ی کنونی از دیدگاه های متعددی تشکیل شده است.

اعضای تیم ملتقا سوابق تحصیلی و حرفه ای بسیار متفاوتی دارند که امکان نگاه کردن به موضوعات از زوایای مختلف را فراهم می کند. راهنماهای ملتقا دانش‌آموختگان و متخصصین تجربی در رشته‌های معماری، اقتصاد، حقوق، علوم اجتماعی و سیاسی، موسیقی، سینما، تاریخ هنر و باستان شناسی هستند. این تنوع سابقه‌ی حرفه‌ای، تضمین‌کننده ایجاد نگاه‌های فرارشته‌ای و متنوع‌تری نیز هست.

ساختن پیوندی در زمان و جغرافیا

تورهای ملتقا بر ارتباطات تاریخی و فرهنگی بین آلمان و سوریه، عراق، ایران و افغانستان متمرکز هستند. موزه ها از طریق به تصویر کشیدن اشتراکات و ارائه ی یک روایت فرهنگی و تاریخی فراتر از دوران حال، فرصت و امکانی هستند تا به عنوان حلقه اتصال بین مهاجرین و ساکنین  قبلی کشور عمل کنند.

بازدیدکنندگان می‌توانند از چهار موزه‌ دیدن کنند. موزه‌هایی که تاریخ را از خاورمیانه در زمان باستان، بیزانس و دوره اسلامی تا تاریخ آلمان در دوره اخیر پوشش می دهند. با بحث و گفتگو راهنماها به بازدیدکنندگان کمک می‌کنند تا از موزه‌ها و اشیاء داخل آنها بازدید کرده و در عین حال، دیدگاه‌های شخصی خود را در رابطه با آنها بیان کنند. بازدید رایگان و بدون نیاز به ثبت‌نام موزه‌ها و همچنین نبود ِ موانع زبانی و ارتباط مستقیم با راهنماها ، امکان دسترسی و بازدید از موزه را به افراد و گروه‌های بزرگ تری می دهد.

در طی قرون، مناطق مدیترانه شرقی،  با فرهنگ ها و جوامع متکثر مذهبی و ملیتی شناخته می شدند. جوامعی که امروز در معرض تهدید هستند. موزه‌ها یادبودهایی از گذشته ی مشترک هستند. یادبودهایی که با تغییرات و تاثیرات مهاجرت قرن‌های گذشته شناخته شده‌اند. این عناصر گواهی بر آنند که مهاجرت نه یک استثنا و “ناهنجاری” بلکه روال عادی تاریخ است که جوامع متفاوت دائماً تحت تاثیر آن بوده اند.

در تورهای ملتقا، سوالاتی پیرامون اشیاء تاریخی مرتبط با بحث ها و موضوعات معاصر مطرح می شوند تا ارتباطی بین گذشته و حال برقرار کنند. در این فرآیند، راهنماها بازدیدکنندگان را در مشاهده و تفسیر اشیاء شرکت می دهند. به این ترتیب، بازدیدکنندگان از طریق گفتگوی متقابل و در نظر گرفتن تاریخ خود، می‌توانند در تورها به شکلی فعالانه مشارکت ‌کنند.

افراد و مفاهیم در حرکت

این برنامه تا امروز بسیار موفق بوده است و توانسته به چندین هزار نفر از گروه‌های مختلف دسترسی پیدا کند و پوشش رسانه ای ملی و بین المللی زیادی پیدا کند. این موفقیت منجر به کسب پنج جایزه‌ی مختلف شده است که از جمله آنها می توان به توجه ویژه‌ی “میراث‌ها و موزه‌ها”  در سال ۲۰۱۸ در لندن و همچنین ایجاد شبکه بین المللی ملقتی در سال ۲۰۱۹ اشاره کرد.

این شبکه بین‌المللی متشکل از بیست و نه موزه مختلف در آلمان، ایتالیا، انگلستان، سوئیس، اسپانیا و یونان است که در مجموع یکصد و سی راهنما و واسطه فرهنگی را آموزش داده است. علاوه بر این، تیم هماهنگی ملتقا همواره با بسیاری از موزه‌ها و مؤسسات فرهنگی به منظور اجرایی کردن این پروژه در سراسر اروپا در تماس بوده است. گسترش پروژه ملتقا در سراسر آلمان در دست برنامه ریزی است و میزگردهای مقدماتی برای فراهم کردن آن در شهرهای مختلف کوچکتر و خصوصا در موسسات فرهنگی در حاشیه، شکل گرفته است.

موزه‌ها با ارائه شباهت‌های تاریخی‌/فرهنگی و ادغام آن‌ها در یک بافت تاریخی و فرهنگی بزرگ‌تر، فرصت دارند تا به‌عنوان رابط بین کشورهای مبدا پناهجویان، و کشورهای میزبان یا خانه‌های جدید آن‌ها عمل کنند و زمینه‌ای متفاوت برای زندگی آنها در خانه‌های جدید خود فراهم آورند. در تورهای ملتقا، می‌توان روایت‌های تاریخی به هم‌پیوسته تری را به دلیل نزدیکی مکانی چهار موزه به هم ارائه داد. با این حال، روایات کلیدی وجود دارد که در همه مشترک هستند:

مهاجرت: هیچ شیئی در موزه بدون مهاجرت وجود ندارد – هر شیء بیانگری از ارتباطات بین منطقه‌ای و و مهاجرت است: تبادل تکنیک ها، افکار، الگوها، مدها و ایده ها اساس هر فرهنگی است. هیچ موضوع و عنصری در جامعه ما با جهان بینی های فرهنگی همگرا قابل توضیح نیست: آهن از کجا می آید یا الفبا از کجا آمده است؟ کاغذ، باروت، تلفن یا شلوار جین چطور؟ موسیقی و غذا چطور؟ حتی یک نخ از لباس های ما فقط آلمانی، سوری، انگلیسی یا غیره نیست. اشیاء ناقل مهاجرت هستند.

میراث مشترک: تاریخ مبادلات بین اروپا و خاورمیانه به ما کمک می کند تا بفهمیم که هیچ یک از ما بدون دیگری آن چیزی نخواهیم بود که امروز هستیم. فهرست خاورمیانه طولانی است: علم، فلسفه، تکنیک های سرامیکی مانند لوستر یا آبی سفید، کاغذ،بازی شطرنج، عود عربی به عنوان مادر همه‌ی گیتارها (بدون عود، جیمی هندریکس یا جان لنونی وجود نخواهد داشت.) لیست طرف‌های مقابل نیز به همین اندازه طولانی است. تعاملات فرهنگی از طریق تجارت و جنگ در امتداد شاهراه های جاده ابریشم یا دریای مدیترانه، جوامع ما را شکل داده اند. بسیاری از واقعیت های فرهنگی در هم تنیده اند و در هر دو سوی مدیترانه قرن ها بر یکدیگر تاثیر گذاشته اند.

تاریخ موازی: تجربه مشترک تاریخی یا انسانی ما چیست؟  برای مثال تولد فرهنگ‌های ما از اواخر دوران باستان یا تغییرات شگرف در روند  زندگی در قرن‌های ۱۸ و ۱۹ مراحل توسعه‌ای هستند که ارتباط نزدیکی با هم دارند. لزوما یکسان نیستند اما به هم متصل اند. تاریخ موازی و تجربیات مرتبط بشری می‌توانند بر موضوعات خاص در سطحی فراتر تمرکز کنند: عشق، جنگ، زندگی، نظم اجتماعی و غیره در ساختارهای تعاملی مانند تجارت و جنگ (جاده ابریشم یا مدیترانه) همه تجاربی جهانی هستند.

تقاطعات تاریخی: ارتباطات تاریخی و فرهنگی بین آلمان، سوریه و عراق. مبادلات آن دوره  بین کارل کبیر و هارون الرشید، استاوفر فردریک دوم و سلطان کمیل، ویلهلم دوم و عبدالحمید دوم. میراث اسلام در اروپا در سیسیل، اسپانیا و بالکان. فرهنگ درباری در امتداد مدیترانه در قرن دوازدهم و سیزدهم و غیره. ونیز و تجارت با خاورمیانه. جنگ‌های صلیبی به عنوان جنگ‌هایی برای انتقال فرهنگ و غیره.

هویت: با بحث در مورد تجربه ی بازدید از شبکه های بینافرهنگی، اغلب ممکن است درک و خودآگاهی ای در ارزیابی هویت فرهنگی بازدیدکنندگان به وجود آید. در زمان عدم قطعیت اجتماعی و طرد فرهنگی فزاینده، پلورالیسم فرهنگی را می توان به عنوان یک تحول مثبت تلقی کرد. اشیاء گذشته امکان مذاکره درباره هویت های جمعی را فراهم می کنند.
چگونه ایده ها در هنر، موسیقی، علم و تاریخ در طول قرن ها رد و بدل می شدند؟ ریشه‌های ما کجاست؟
ما  به سوال‌های “من کیستم و تو کیستی” پاسخ‌های غیرمعمولی با مثال های عینی می‌دهیم. پاسخ‌هایی که با توجه به قدرت‌گیری جناح‌های پوپولیست و راست و بنیادگرا، به آن‌ها نیاز فوری داریم.

درباره مفهوم مولتاکا پروفسور دکتر استفان وبر (مدیر موزه هنرهای اسلامی) بیشتر بخوانید.

Multaka – مفهوم و شرح پروژه

A project by

Sponsors